KÖYÜMÜZDE TESBİH MERASİMİ
Bilindiği gibi insanlar doğar bir müddet dünyada yaşar ve ölürler. İnsan oğlu var olduğundan bu yana insan yaşamının her evresinde çeşitli inanç ve tören ve ritüeller var olagelmiştir. Yöremizde tesbih merasimleri de bunlardan biridir. Bu uygulama Bozkır – Hadim arası köylerde asırlardan beri geleneksel olarak yapıla gelmektedir.
Bir kimse vefat ettiği zaman dini merasimler ve defin işleminin ardından gelen misafirlere cenaze sahibinin komşuları tarafından yemek ikram edilir. Bu yemekler komşular tarafından hazırlanan ev yemekleri olabileceği gibi genellikle pazar ekmeği arasında ak helva da misafirlere ikram edilir. Kuran’ı Kerim’den sureler okunur hatim duaları yapılır. Tüm bunlara ilave olarak vefat tarihinden 3-5 ay sonra genellikle harman sonuna gelen günlerde ölen kişi adına tesbih merasimi icra edilir. Cenaze sahipleri günler öncesinden ekmek eğlerler, bulgur çekerler, kesilecek hayvan temin ederler. Yufka ekmek kepekli undan az esmer olur. Bulgur ise kabuğu alınmamış sert buğdaydan el değirmeni ile çekilir. Ayrıca gerekli olan yardımcı malzemeler kazanlar, siniler, sergiler hazırlanır. Belirlenen bir günde akrabalar, komşular yakın köylerden insanlar davet edilir. En az iki üç hoca çağırılır. İnsanlar bu davete içtenlikle icabet ederler. Çünkü hem vefat edenin bir hatırı, hem de geride kalanların bir hatırı vardır. Kaldı ki bu gün bana yarın sana misali insanlar bir nevi kendi akibetlerini düşünerek toplantıya iştirak ederler. Bu merasim genellikle öğle namazı veya ikindi namazının öncesinde veya sonrasında icra edilir. Yemek hazırlıkları sabahın ilk ışıklarıyla başlar. Yemek menusu geleneksel bulgur pilavı üstüne haşlama ettir. Ekmek olarak daha önce komşuların yardımıyla eğlenen yufka ekmek yenir. Bu yemeği köyden herkes pişirebilir ancak böyle özel günlerde bu işin erbabı gün görmüş tecrübeli erkek veya kadın kimseler görevlendirilir. Yemek pişiren aşçılara höke denir. Yemek pişiren aşçılara komşular yardım eder. Aşçıya ve yardımcılarına belli bir ücret ödenmez, ancak çorap, peşkir gibi hediyeler verilir ve onların ihtiyaç duyduğu bazı hizmetleri karşılanır.
Tesbih merasimine gelen misafirler temiz elbiseler giyer abdest alarak önce cenaze evine sonra camiye giderler. Tesbih öğle vakti çekilecekse, camiye toplanan cemaat önce öğle namazını kılar. Namaz sonrası mutad olarak yapılan tesbihler ve dualar yapılır. Namaz ibadeti bittikten sonra Hoca efendi vefat eden kişinin ismini zikrederek tesbinin çekileceğini ilan eder. Tesbir merasime Kura’ı Kerim okunarak başlanır. Mevlid-i Şeriften bir kısım bölümler okunur. Cemaatin birlikte getirdiği salavatlar eşliğinde 999 çekimlik bir iri taneli tesbih caminin ortasına büyükçe bir halka şeklinde açılır. Bazen cenaze sahibinin avlusunda, harmanında da tesbih çekilebilir. Hoca efendi belli duaları okuduktan sonra La ilehe illlah der. Tesbin halkasınının içinde ve dışında dizilmiş cemaat sessizce Lailehe illlah demeye başlarlar. Yapılan bu işin adı ilmihal kitaplarında yetmiş bin tevhit hatmi olarak zikredilmekdir. Bu itibarla zikredilen La ilehe illallah miktarının yetmiş bine tamam olması gerekir. Tesbih etrafında yetmiş kişi hazır olmuşsa tesbih bir defa döndüğü taktirde tevhit hatmi tamamlanmış sayılır. Şayet otuzbeş kişi varsa tesbihin iki defa dönmesi gerekir. Tesbihin imamesi hocadan başlar. İmame tekrar hocanın eline geldiği takdirde bir tur dönülmüş olur. Tevhit sayısı yetmiş bini bulduğu i takdirde hoca tesbih çekmeyi tamamlar ve duaya başlar. Dua sonunda cemaat amin diyerek merasim tamamlanmış olur. Yine merasimin sonunda daha önce okunan Kuranı kerim hatimleri için hatim duası yapılır. Tesbih merasinin başında veya sonunda sevilen ilahiler hocalar tarafından gür bir sesle okunur. Cemaat Allah kabul etsin. Allah tahsiratını affetsin. Allah Cennetine koysun gibi dualar ederek camiden ayrılır.
Dini merasimden sonra misafirler yemeğe davet edilir. Harman yerlerine serilen sergiler üzerinde 8-10 kişilik gruplar halinde sofraya oturulur. Sinin ortasında bulgur pilavı üzerinde haşlama sulu et vardır. Etli bulgur pilavı yufka ekmekle yenir. Birinci sini biterse ikinci sini veya bulgur yeterli ise üstüne tavada ilave et istenir. Yöresel bir damak tadı olan etli bulgur pilavı
misafirler tarafından büyük bir iştiyakla yenir. Etli pilav dan sonra misafirlere susam helvası (ak helva) veya üzüm ikram edilir. Topluca yemek duası yapılır.
Misafirler cenaze sahiplerine tekrar tekrar taziyede bulunurlar. Vefat eden kimsenin iyiliklerini anarlar. O kimsenin C. Allah tarafından affedilmesi için herkes canı gönülden niyazda bulunur. Hatıralarını tazelerler. O gün cenaze evi için ikinci bir yas günüdür. Cenaze sahipleri misafirlere katıldıkları için memnuniyetlerini belirtilirler, manevi bir ibadet yapmanın hazzını duyarlar. Ölen kimsenin yakınlarının hali vakti yerin olup bu tesbihi çektirmezse komşular tarafından hafif de olsa kınanırlar, tan edilirler. Cenaze sahipleri biraz da kınanmamak, tan edilmemek için bu tür bir merasim yaparlar. Dini inanç ve amellerimiz, milletimizin kültür ve gelenekleriyle birleşerek çok güzel toplumsal değerler ortaya çıkmıştır. Bizim yöremizde uygulanan tesbih merasimi de böyle güzel bir değerdir. Dileğimiz böyle güzel toplumsal değerlerimizin kıyamete kadar yaşamasıdır. Bu küçük yazı ile de böyle bir değerin gelecek nesillere aktarılmasına vesile olmuşsam kendimi bahtiyar hissederim.
Mustafa Şen
Mayıs/20011
Konya